صدای جریده – نویسنده: عارف شریفی صرخه – شیخ خلف حیدر، زعیم قبایل آل‌کثیر، یکی از مهمترین شخصیت‌های دوران معاصر در دشت شوش است که نام او با شبیه‌خوانی بیت‌چریم پیوندی ناگسستنی دارد.
شیخ در ۳۶ سالگی تا ۸۷ سالگی یعنی از سال ۱۳۰۲ تا ۱۳۵۳ شمسی، برای نیم قرن، کارگردانی و تهیه‌کنندگی مراسم شبیه‌خوانی را بر عهده داشت.
او میراث‌دار قدیمی‌ترین شبیه‌خوانی در خوزستان بود که گفته می‌شود، حدود ۲۴۰ سال پیش، شیخ غافل آن را از تشابیه حسینی در عراق الهام گرفت و در منطقه‌ای در دشت شوش که اکنون شهر حر نام دارد، برپا کرد.
هنر شبیه‌گردانی برای شیخ خلف حیدر، میراثی بود که از پدر و اجدادش به او رسید، حیدر پدر خلف و دیگر فرزندانش، حدود ۵۰ سال کارگردان بودند، شیخ علی پدر حیدر هم حدود ۴۰ سال و شیخ غافل و نزدیکانش نیز حدود ۵۰ سال کارگردان بودند.
بنابراین هنری که بعد از حدود ۱۴۰ سال قدمت به شیخ خلف حیدر رسیده بود، از هر نظر بالنده شده و به تکامل رسیده بود، این باعث شد تا شیخ با کمک همراهان همیشگی‌اش، در بازسازی وقایع کربلا، نمایشی تاثیرگذار داشته باشد.
شخصیت قاطع و تاثیرگذاری شیخ، از او کارگردانی موفق و دقیق ساخته بود، او به خوبی توانست از پس کارگردانی و تهیه‌کنندگی بر آمده و ان را به کانون توجه مردم آن زمان تبدیل کند.
گفته می‌شود در روزنامه‌های عصر قاجار مثل حبل المتین نیز تحت عنوان تشابیه غرب دزفول، از شبیه بیت چریم یاد شده است.
*آخرین شبیه‌گردانی شیخ خلف
آخرین شبیه‌گردانی خلف حیدر در سال ۱۳۵۳ بود، پیرمردی ۸۷ ساله که حتی کهولت سن هم او را از برگزاری مراسم شبیه‌خوانی بازنمی‌داشت، عکس زیر که توسط موسی الشیخ علی الصغیر از خلف حیدر ثبت شده، لحظاتی قبل از حادثه را نشان می‌دهد:
شیخ در آن سال، در جریان شبیه‌گردانی و در یک حادثه، دچار مصدومیت شد و بعد از مدتی به همین علت، جان باخت.
او نیم قرن کارگردان و تهیه‌کنندگی شبیه‌خوانی وقایع کربلا را بر عهده داشت و در مسیر اجرای این مراسم، بعضا با موانعی سیاسی و غیرسیاسی مواجه بود اما شخصیت مصمم او، باعث شده بود تا هیچگاه از شبیه‌گردانی شانه خالی نکند.
*تردید در قدمت شبیه بیت‌چریم؟
روایت‌های سینه به سینه مردمان دشت شوش و شواهد تاریخی نشان می‌دهد که تاریخ شبیه‌خوانی بیت‌چریم، حتی فراتر از ۲ قرن قدمت دارد.
اما برخی به دلیل عدم آگاهی از وضعیت اجتماعی ۳ قرن گذشته دشت شوش، این عدد را رد می‌کنند و قدمت تعزیه بیت‌چریم را کمتر از ۱۵۰ سال عنوان می‌کنند.
در نشستی با عنوان “تعزیه، کهن‌آیین ایرانی” که در سال ۹۸ توسط انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان برگزار شد، مبنای تردید در تاریخ ۲۰۰ ساله شبیه بیت‌چریم، قدمت شهر نوین شوش عنوان شد.
در این نشست ادعا این بود که چگونه امکان دارد در شهری که تنها ۱۰۲ سال از قدمت آن می‌گذرد، مراسم شبیه‌خوانی با قدمتی ۲۰۰ ساله وجود داشته باشد!
اما مادام ژان دیالافوا در ۱۴۰ سال پیش، و موسیو چریکف در ۱۸۰ سال قبل، دشت شوش را محل سکونت قبایل و مردمان کشاورز و دامدار عنوان کرده‌اند.
مادام ژان دیالافوا در صفحه ۸۶ به بعد “سفرنامه خاطرات کاوش‌های باستان‌شناسی شوش”، شیخ علی را به عنوان یک مالک بزرگ و رئیس قبیله عنوان می‌کند که بخشی از اراضی خود را به عشایر اجاره می‌داده است، چهره شیخ علی سوار بر اسب به همراه فرزندش در این کتاب ترسیم شده است.
این باستانشناس فرانسوی، از زبان مردمان قبیله آل‌کثیر روایت می‌کند که سکونت این مردم در دشت شوش، قدمتی دیرینه دارد، مردمی که با دیگر اقوام در مناطق همجوار ارتباط اجتماعی مستمر داشته‌اند.
همچنین در زمان مشعشعیان تا کعب، یعنی خیلی پیشتر از زمان دیالافوا و چریکف هم، از مردمان آل‌کثیر به عنوان جامعه‌ای موثر در دشت شوش تا شوشتر و دزفول یاد شده است.
روی هم رفته، از نظر اهالی و روایت‌های سینه به سینه و شواهد و دلایل تاریخی، بیت‌چریم را با قاطعیت می‌توان خاستگاه شبیه‌خوانی در دشت شوش دانست.
مردمان آل‌کثیر نیز براساس منابع مختلف، قدمتی بس دیرینه در دشت شوش داشته‌اند که با توجه به شیعه بودن آنها، همواره در طول تاریخ بر برپایی آداب و رسوم و آیین‌های مذهبی پایبند و استوار بوده‌اند.
انتهای پیام/
